महाराष्ट्राचा भुगोल

महाराष्ट्राचा भुगोल सध्याच्या गुजरात व महाराष्ट्र राज्याचे मिळुन १नोव्हेंबर १९५६ रोजी द्विभाषिक मुंबई राज्य स्थापन झाले. मध्य प्रांतातून व हैद्राबाद राज्यातून मराठवाडा मुंबई राज्याला जोडले. १ मे १९६० रोजी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाली. व गुजरात मुंबई राज्यातून वेगळे केले गेले. स्थान – १५.८ उत्तर ते २२.१ उत्तर अक्षांश ७२.३६ पुर्व ते – ८०.९ पुर्व रेखांश दरम्यान. क्षेत्रफळ – ३.०७,७१३ चौ.कि.मी. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने महाराष्ट्राचा राजस्थान, मध्य प्रदेशानंतर देशात तिसरा क्रमांक लागतो. महाराष्ट्र देशाच्या ९.३६% क्षेत्रफळाने व्यापलेला आहे. लांबी – पुर्व पश्चिम लांबी ८०० कि.मी. व उत्तर दक्षिण ७०० कि.मी. आहे. राज्याच्या किनारपट्टीची लांबी – ७२० कि.मी. नैसर्गिक सीमा – महाराष्ट्राच्या वायव्येस सातमाळा डोंगररांगा, गाळण टेकड्या व सातपुडा पर्वतातील आक्रणी टेकड्या आहेत. उत्तेरस सातपुडा पर्वत, त्याच्या पूर्वेस गाविलगड टेकड्या आहेत.राज्याच्या ईशान्येस दरकेसा टेकड्या व पूर्वेस चिरोल टेकड्या आणि भामरागड डोंगर आहे. राज्याच्या पश्चिमेस अरबी समुद्र असून राज्याची किनारपट्टी उत्तरेकडील दमण गंगा नदीपासून दक्षिणेकडे तेरेखोल खाडीपर्यंत पसरलेली आहे. राजकीय सीमा – महाराष्ट्राला एकूण ६ राज्यांच्या सीमा स्पर्श करतात. यापैकी सर्वाधिक लांब सीमा मध्यप्रदेश बरोबर असून सर्वात कमी सिमा गोवा या राज्याबरोबर आहे. तसेच दादरा नगर हवेली ह्या केंद्रशासित प्रदेशात सिमा लागते. राज् य दिश ा सिमेवरील चिन्ह एकू ण गुजर ात वाय व्य ठाणे, नाशिक, धुळे, नंदुरबार ४ मध्य प्रदेश उत्तर नंदुरबार, धुळे, जळगाव, बुलढाणा, अमरावती, नागपूर, भंडारा व गोंदिया ८ छत्त ीसग ढ पुर्व गोंदिया व गढचिरोली २ आंध्र प्रदेश आग्ने य गडचिरोली, चंद्रपूर, यवतमाळ, नांदेड ४ कर्न ाटक दक्ष िण नांदेड, लातूर, उस्मानाबाद, सोलापूर, सांगली, कोल्हापूर,सिंधुदुर्ग ७ गोव ा दक्ष िण सिंधुदुर्ग १ राज्याच्या वायव्येस असणारा केंद्रशासित प्रदेश – दादरा व नगरहवेली दोन राज्यांना संलग्न आसणारे जिल्हे - धुळे, नंदुरबार, गोंदिया, गडचिरोली, नांदेड, सिंधुदुर्ग राज्य स्थापनेच्या वेळी असणारे जिल्हे व प्रशासकीय विभाग – २६ व ४ महाराष्ट्रात असणारे एकून जिल्हे व तालुके – ३५ व ३५७ महाराष्ट्रात क्षेत्रफळाने वर्वात मोठा जिल्हा – अहमदनगर महाराष्ट्रात क्षेत्रफळाने सर्वात लहान जिल्हा – मुंबई महाराष्ट्रातील सर्वात पुर्वेकडील जिल्हा – गडचिरोली महाराष्ट्रातील सर्वाधिक उत्तरेकडच्या जिल्हा – नंदुरबार महाराष्ट्रातील सर्वाधिक दक्षिणेकडचा जिल्हा – सिंधुदुर्ग महाराष्ट्रातील सर्वाधिक पश्चिमेकडचा जिल्हा – ठाणे सर्वाधिक जिल्ह्यांसोबत सिमा असणारा जिल्हा – अहमदनगर (एकूण सात जिल्ह्यांत) जिल्हा विभाजन – रत्नागिरी जिल्ह्यातून सिंधुदुर्ग वेगळा केला – १ मे १९८१ औरंगाबाद जिल्ह्यातून जालना जिल्ह्या वेगळा केला – १ मे १९८१ उस्मानाबाद मधुन लातूर वेगळा केला – १६ ऑगस्ट १९८२ चंद्रपूर मधून गडचिरोली वेगळा केला – २६ ऑगस्ट १९८२ बृहमुंबई जिल्ह्यातून मुंबई उपनगर वेगळी केली – ४ ऑक्टोंबर १९९० अकोला जिल्ह्यातून वाशिम वेगळा केला – १ जुलै १९९८ धुळे जिल्ह्यातुन नंदुरबार वेगळा केला – १ जुलै १९९८ परभणी जिल्ह्यातुन हिंगोली निर्मिती केली – १ मे १९९९ भंडारा जिल्ह्यातून गोंदियाची निर्मिती कशी केली – १ मे १९९९ परभणी जिल्ह्यातुन हिंगोली निर्माण केला – १ मे १९९९ सध्या प्रस्तावित असणारे जिल्हे – महाराष्ट्राची राजधानी – मुंबई महाराष्ट्राची उप राजधानी हिवाळी अधिवेशनाचे ठिकाण – नागपूर रायगड जिल्ह्याचे (जुने नाव – कुलाबा) मुख्यालय – अलिबाग सिंधुदुर्ग जिल्ह्याचे मुख्यालय – आरोस बुद्रुक मुंबई उप्नगर जिल्ह्याचे मुख्यालय – बांद्रा (पुर्व) राज्याचे प्रशासकिय विभाग – राज्याचे मुख्य सहा प्रशासकिय विभाग असून १२ उपविभाग आहेत. सर्वात मोठा प्रशासकीय विभाग – औरंगाबाद (८ जिल्हे)